Dit artikel is een handvat voor veiligheidskundigen, arbeidshygiënisten en QHSE professionals die te maken hebben met gevaarlijke stoffen op de werkplek. Hierin staat opgesomd welke stoffen behoren tot de gevaarlijke stoffen lijst en hoe u dit zelf kunt beoordelen met behulp van een PID meter. In het artikel behandelen we de volgende punten:
- Wat zijn gevaarlijke stoffen?
- Welke stoffen staan op de gevaarlijke stoffen lijst?
- Wettelijke grenswaarden gevaarlijke stoffen
- Meetapparatuur om gevaarlijke stoffen in kaart te brengen en blootstelling te beoordelen.
Wat zijn gevaarlijke stoffen?
Gevaarlijke stoffen is een erg breed begrip, waarmee alle soorten stoffen worden bedoeld die kunnen leiden tot ernstige ziekten, zoals astma, andere longziekten, huidaandoeningen en kanker. Voorbeelden van stoffen zijn allergenen, lasrook, dieselmotoremissie, houtstof, nanodeeltjes, kwartstof, brandbare- of explosieve stoffen, chroom-6, vluchtige organische stoffen, CMR-stoffen en meer.
Naar schatting werkt 1 op de 6 Nederlanders met gevaarlijke stoffen. Van werken met dit soort stoffen kun je ziek worden en vervroegd komen te overlijden. Om een indicatie te geven: Het jaarlijks aantal doden door beroepsziekten is naar schatting 4100, waarvan 3000 mensen als gevolg van stoffenblootstelling. Dat is ruim 70%! Het ‘gevaarlijke’ aan deze stoffen is dat het in veel gevallen gaat om stoffen waarvan je niet direct door hebt dat je er ziek van wordt. Gevolgen kunnen soms na 20 tot 40 jaar pas optreden en dan is er geen weg terug.
Zie hier een interessant factsheet over werken met gevaarlijke stoffen in Nederland.
Gevaarlijke stoffen lijst
Houtstof bestaat uit hele kleine houtdeeltjes die vrijkomen bij alle soorten houtbewerking, denk aan zagen, schaven, frezen en schuren. Indien bij dit soort bewerkingen blootstelling van medewerkers plaats vindt, is van belang de mate van blootstelling in kaart te brengen. Houtstofblootstelling aan zowel hardhout als zachthout brengen risico’s voor de gezondheid met zich mee en is daarom vermeld in de gevaarlijke stoffen lijst.
In de Arbowet wordt niet specifiek aandacht besteed aan houtstof. Wél staat in artikel 4.5 dat het verboden is kankerverwekkende stoffen te recirculeren, tenzij wordt aangetoond dat de teruggevoerde lucht nooit meer dan 10% van de grenswaarde bevat. Voor de concentratie houtstof in retourlucht is dit 0,2 mg/m3. Voor houtstof geldt op de arbeidsplek een grenswaarde in de lucht van 2 mg/m3 als gemiddelde bij 8 uur blootstelling. Wat betreft emissie van houtstof, is in de houtbranche (waar mogelijk en haalbaar) een grens afgesproken van 1 mg/m3 in de lucht.
Houtstof is goed meetbaar en wordt vaak in de respirabele fractie gemeten. Dat kan heel goed met een luchtbemonsteringspomp die gedurende de werkdag met een werknemers aan de broekriem wordt gedragen en continu lucht aanzuigt over een filter. Dit filter wordt geanalyseerd op respirabel stof en geeft na twee weken de uitslag van de blootstelling. Omdat dit tijdrovend is wordt het erg vaak in combinatie met een van onderstaande digitale stofmeters gebruikt om direct een indicatie te krijgen van de hoeveelheid die in de lucht hangt én het opsporen van risico locaties.
Er zijn dus voldoende meetinstrumenten om de blootstelling aan houtstof in kaart te brengen. Echter, met een PID gaat dit niet lukken.
Kwartsstof is een naam die veel gebruikt wordt om de stofdeeltjes van de silicaverbinding: silicium dioxide (SiO2) aan te duiden. SiO2 is een van de meest voorkomende mineralen ter wereld (ongeveer 12% van de aardkorst bestaat uit kwarts). Wanneer het vermoeden bestaat dat beroepsmatige bloostelling aan silica kan voorkomen is het allereerst van belang onderscheid te maken tussen de onschadelijke en schadelijke varianten van
silica en silica verbindingen. Silica kan in veel varianten voorkomen, maar wanneer we in de volksmond over kwartsstof praten, gaat het over respirabel vrij
kristallijn silica .
Hierin spreken we over drie eigenschappen, namelijk:
1. Respirabel: Hiermee wordt de grootte van de stofdeeltjes aangeduid. Dit staat voor alle stoffracties kleiner dan PM4 (4um).
2. Vrij: Met vrij silica wordt bedoeld dat het niet in verbindingen met andere elementen voorkomt.
3. Kristallijn: In kristallijn silica zijn de O2 en Si -atomen
regelmatig ten opzichte van elkaar gerangschikt, wat waarschijnlijk voor de gezondheidseffecten zorgt.
Blootstelling aan kwartsstof komt voornamelijk voor in de productiesector voor bijvoorbeeld glas, verf, gels, plastics, beton etc. Daarnaast komt het veel voor in bouwmateriaal.
Kwartsstof staat op de gevaarlijke stoffen lijst omdat blootstelling aan kwarts een onomkeerbaar effect kan hebben op de longen van werknemers. Langdurige of acute blootstelling kan tot silicose leiden. Dit betekent dat silicadeeltjes de longblaasjes kapot maken. Echter, het verraderlijke is dat de beschadiging doorgaat, ook als de blootstelling stopt. Het staat op de lijst gevaarlijke stoffen en is recent ook toegevoegd aan de lijst kankerverwekkende stoffen omdat silicose kan leiden tot longkanker.
De Nederlandse wet zegt het volgende over kwarts: ”Het is verboden te stralen met een stof die aan kwarts of een andere vorm van vrij kristallijn siliciumdioxide meer dan 1% bevat.”
De wettelijke grenswaarde voor beroepsmatige blootstelling aan respirabel kwartsstof is vastgesteld op 0,075 mg/m3. Dit wordt gemeten met een luchtbemonsteringspomp en de juiste filters. Voor geschikte apparatuur wil ik graag doorverwijzen naar de meetinstrumenten genoemd onder het kopje houtstof. Of bel gerust met onze specialist arbeidshygiëne
Lasrook is een verzamelterm voor een mengsel van gassen, dampen en stofdeeltjes dat vrijkomt bij lassen, maar ook aanverwante processen (zoals slijpen, schuren, brandsnijden etc.).
Een goede bron om meer informattie te winnen over bovengenoemde stoffen is deze website van het arbokennisnet.
